Γράφει ο Κώστας Γαλάνης*

Τα Θεοφάνια, πέρα από την καθαρά θρησκευτική τους σημασία, που έχει να κάνει με τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού στον ποταμό Ιορδάνη από τον Ιωάννη το Βαπτιστή και που λέγεται επίσης και Επιφάνεια, Φώτα ή Εορτή των Φώτων, με την πάροδο του χρόνου έχει συνδεθεί με έθιμα και παραδόσεις των διάφορων περιοχών και πολλά είναι τα δρώμενα που λαμβάνουν χώρα την ημέρα αυτή, από τόπο σε τόπο.

Για την πόλη μας την Αμφιλοχία, τα Θεοφάνια αποτελούν μία από τις μεγαλύτερες γιορτές του Χριστιανισμού, γιορτάζονταν ανέκαθεν με ιδιαίτερη λαμπρότητα και είχαν τα δικά τους τοπικά χαρακτηριστικά, παραδόσεις και έθιμα, αλλά ακόμη και ευτράπελα, που καλό είναι να αναφέρουμε κάποια από αυτά, για να τα γνωρίσουν και οι νεότερες γενιές, αφού αποτελούν κομμάτι της ιστορίας αυτού του τόπου.

Όπως ενθυμείται και μας μετέφερε ο συμπατριώτης μας συγγραφέας – ερευνητής της ιστορίας και της παράδοσης αυτού του τόπου και πρώην δήμαρχος Αμφιλοχίας Νικόλαος Τέλωνας, από τις πρώτες κιόλας μεταμεσονύκτιες ώρες τις παραμονής – λόγω συναγωνισμού για την πρωτιά – ξεχύνονταν οι παρέες των παιδιών σε όλες τις γειτονιές και χτυπώντας δυνατά τις πόρτες των σπιτιών (πλην των λυπημένων) και τραγουδούσαν «τα Φώτα» και μάλιστα με προσθήκη τέτοια, που δεν συναντάμε σε κάλαντα άλλων περιοχών, γνωστή ως “το χελιδονάκι το ζουρζουλο…”. Την ίδια μέρα ο παπάς φορώντας το πετραχήλι και κρατώντας στα χέρια ένα ματσάκι βασιλικό, έβγαινε στις γειτονιές για να ραντίσει με τον αγιασμό όλα ανεξαιρέτως τα σπίτια της πόλεως που παρά τον Χειμώνα αφήνονταν με την πόρτα ανοιχτή για να μη δοθεί η εντύπωση ότι το σπίτι ήταν ακατοίκητο.

Μόλις βράδιαζε, ερχόταν η ώρα του αείμνηστου Μήτσου Κατούνα, που με την κιθάρα του και την καταπληκτική του φωνή, έβγαινε στα μαγαζιά για να πει τα δικά του κάλαντα, που κανένας δεν ήξερε από που τα είχε ξεσηκώσει. “Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός τρισάγια είναι η μέρα, βαπτίζεται μέγας θεός χαρείτε πέρα ως πέρα… κλπ.”.

Την ημέρα των Θεοφανίων γίνονταν όλα όπως και σήμερα και μετά την τέλεση του μεγάλου Αγιασμού, όλοι κατευθύνονταν προς τον γνωστό χώρο όπου γίνεται η κατάδυση του Σταυρού. Το 1940 δυστυχώς ο παπά Καμπάνας, έριξε στην θάλασσα τον Σταυρό που προέρχονταν από την παλιά Αμπρακιά και το ιερό αυτό κειμήλιο δεν βρέθηκε ποτέ, παρά τις προσπάθειες όσων πέσανε στη θάλασσα για να τον πιάσουν. Το δε 1944 που τον Σταυρό τον έπιασαν δύο δεινοί βουτηχτές, δεν τον άφηναν από τα χέρια τους μέχρι που ο ένας τραυμάτισε τον άλλο, με αποτέλεσμα να βρεθούν και οι δυο στις Φυλακές της Αγίας Τριάδας στο Αγρίνιο. Τέτοια περιστατικά όπως κι εκείνο του Αστακού, που έριξαν στη θάλασσα τον παπά μαζί με το Ευαγγέλιο, οδήγησαν τον τότε Μητροπολίτη Ιερόθεο, να απαγορεύσει το έθιμο σε όλη την Μητρόπολη, το οποίο και επανήλθε μετά τον θάνατό του.

Αν μη τι άλλο, τα παραπάνω αποτελούν χαρακτηριστικά τέτοια, που δίνουν σε όσους τα ακούνε για πρώτη φορά μία «δόση πατριδογνωσίας» αναφορικά με την περιοχή μας και τις παραδόσεις της, μας μεταφέρουν σε άλλες εποχές και συνήθειες και καταδεικνύουν, την σημασία που έδινε ο απλός λαός στον χαρακτήρα και τη σημασία μίας από τις κορυφαίες εορτές της Χριστιανοσύνης και τον πολιτιστικό, μπορούμε να πούμε, χαρακτήρα που δίνονταν σε αυτή από τους απλούς ανθρώπους, μέσα από δρώμενα και έθιμα με τα οποία συνδέονταν στο πέρασμα του χρόνου.

*Αντιδήμαρχος Πολιτισμού, Αθλητισμού & Κοινωνικής Αλληλεγγύης
Δήμου Αμφιλοχίας