Κείμενο και φωτογραφίες Απόστολος Κων. Καρακώστας

Πριν 150 χρόνια, το 1864 κατέπλευσε στο Ιόνιο Πέλαγος το Αγγλικό πολεμικό πλοίο H.M.S. “Hydra” και ασχολήθηκε με την χαρτογράφηση των Ελληνικών ακτών, του Αμβρακικού κόλπου και των Επτανήσων. Παρέμεινε στην περιοχή περίπου ένα χρόνο με καπετάνιο τον Commander Arthur Lukis Mansell (διοικητής στόλου).

(Η ενδιαφέρουσα ιστορία του πλοίου και τα στοιχεία του ακολουθούν στο τέλος).

Με εντολή του Αγγλικού Ναυαρχείου το πλοίο είχε χαρακτηρισθεί σαν ερευνητικό σκάφος (survey vessel). Οι αξιωματικοί του πλοίου έκαναν λεπτομερείς μετρήσεις σε στεριά και θάλασσα. Χαρτογράφησαν το Ιόνιο Πέλαγος, από την Κέρκυρα και κάτω έως την Μεσσηνία. Το πλοίο “Hydra” ονομάστηκε έτσι από την μυθική Λερναία Ύδρα, έμεινε στην περιοχή περίπου ένα χρόνο. Οι επί τόπου αξιόπιστες πληροφορίες που κατέγραψαν αποτυπώθηκαν στους χάρτες που εκτυπώθηκαν από το Αγγλικό Ναυαρχείο τα επόμενα χρόνια. Αυτοί οι χάρτες παραμένουν εν χρήσει μέχρι σήμερα. Φυσικά επακολούθησαν πολλές αλλαγές στην περιοχή. Ονόματα πόλεων και χωριών άλλαξαν, προσχώσεις ποταμών, Άραχθος & Λούρος, επηρέασαν τις μετρήσεις βαθών, ειδικά στον Αμβρακικό. Νέοι φάροι κτίστηκαν σε επίμαχα σημεία, σημαντήρες μπήκαν σε διαύλους, π.χ. στον δίαυλο της Λευκάδας και της Πρέβεζας. Έγινε εκβάθυνση το 1946 στον πρώτο και το 1962 στον δεύτερο στα 17’ πόδια, (5,20 μέτρα). Και πολλές άλλες πληροφορίες προστέθηκαν στους χάρτες και εξακολουθούν να γίνονται διορθώσεις.

Ο συγκεκριμένος χάρτης με νούμερο Β.Α. 203, συνεχίζει να εκτυπώνεται από τις 10 Ιανουαρίου του 1867. Έγιναν νεότερες εκδόσεις του τον Ιούνιο του 1872, στις 28 Φεβρουαρίου του 1921 όπου ελήφθησαν πληροφορίες από την Ελληνική Υδρογραφική Υπηρεσία. Διορθώσεις έγιναν στις 31 Ιουλίου του 1930 και στις 19 Νοεμβρίου του 1948. Με την μεγάλη εξέλιξη σε όργανα μετρήσεων τα επόμενα χρόνια έγιναν πολλές μικροδιορθώσεις όπου απαιτούνταν. Από το 1967 και μετά το μετρικό σύστημα αντικατέστησε το Αγγλικό σύστημα μέτρησης, (imperial system).

Οι μαυρόασπροι χάρτες είναι με το Αγγλικό σύστημα. Τα βάθη των θαλασσών, λιμνών και ποταμών είναι σε οργιές και πόδια. Τα ύψη των βουνών εκφράζονται σε πόδια.

Οι χάρτες με το μετρικό σύστημα είναι όλοι έγχρωμοι για να ξεχωρίζουν. Στους μετρικούς τα βάθη και τα ύψη εκφράζονται σε μέτρα.

Από τον χάρτη Β.Α.203 εδώ θα ασχοληθούμε για το τμήμα του που περιλαμβάνει τον Αμβρακικό κόλπο και ειδικά το λιμάνι του Καρβασαρά.

Όλοι οι προγενέστεροι χάρτες, Αγγλικοί και Γαλλικοί, παρουσιάζουν τον Αμβρακικό κόλπο με το όνομα «Κόλπος της Άρτας». (Gulf of Arta-G. de Arta).

Ο χάρτης Β.Α.203 για πρώτη φορά ονομάζει τον κόλπο Αμβρακικό. Φυσικά το όνομα έχει παρθεί από την αρχαία Ελληνική πόλη της Αμβρακίας που πάνω της είναι κτισμένη η Άρτα. Ο κόλπος που στο βάθος του είναι ο Καρβασαράς στους χάρτες ονομάζεται “Karvasaras Bay”. Μετά την χάραξη των Ελληνο-Τουρκικών συνόρων το 1832, μια τεθλασμένη γραμμή τον διασχίζει από δυτικά προς τα ανατολικά, μέχρι το Μενίδι. Οι τρεις μεγάλες δυνάμεις, Αγγλία-Γαλλία και Ρωσία, δώσανε το Άκτιο και την Πρέβεζα στους Τούρκους για να ελέγχουν τα στενά. Το σκεφτικό τους ήταν ότι αν έδιναν το Άκτιο σε μας, τα επόμενα χρόνια θα…αλληλο-βομβαρδιζόμασταν! Κάστρο με κάστρο απέχουν μόνο ένα χιλιόμετρο! Το ίδιο επαναλήφθηκε εκατό χρόνια αργότερα με την συνθήκη της Λωζάνης, όταν παραχώρησαν την Ίμβρο και την Τένεδο στην Τουρκία. Για να μην μπορεί η Ελλάδα, οχυρωμένη στα δύο νησιά, να κλείσει τα στενά των Δαρδανελίων σε περίπτωση πολέμου.

Η οριογραμμή των Ελληνοτουρκικών συνόρων επιβλήθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις με το πρωτόκολλο του Λονδίνου που υπογράφηκε στις 30 Αυγούστου του 1832. Συγκροτήθηκε οροθετική επιτροπή που την αποτελούσαν τρεις Συνταγματάρχες. Ο Άγγλος G. Baker, ο Ρώσος A. De Scalon και ο Γάλλος J. Barthelemy. Από την πλευρά της Ελλάδας συμμετείχε ο Στρατηγός Ιωάννης Στάϊκος και της Τουρκίας ο Χουσεΐν Μπέης. Οι οροθέτες ξεκίνησαν από τον Αμβρακικό κόλπο. Σύμφωνα με οδηγίες από τις κυβερνήσεις τους μοίρασαν τα νησάκια και τις βραχονησίδες μέσα στον κόλπο. Έδωσαν στους Τούρκους το Γαϊδουρονήσι και το Κορακονήσι. Αυτά βρίσκονται κοντά στην βόρεια παραλία. Τα νησάκια Βούβαλος και Κέφαλος καθώς και μερικές βραχονησίδες που είναι στα νότια του κόλπου τα παραχώρησαν στην Ελλάδα. Στην στεριά δώσανε το Άκτιο και το φρούριο στους Τούρκους. Τα σύνορα περνούσαν μέσα από έλη και φθάνανε στην Κόπραινα. Από εκεί έφθαναν στην είσοδο του Μακρυνόρους. Και συνέχισαν ανατολικά εκεί που περίπου είναι τα σύνορα των νομών Άρτας και Αιτωλοακαρνανίας.

Ο Καρβασαράς σε προηγούμενους χάρτες (1830) εμφανίζεται σαν “Karavasara” και “Dogana” (τελωνείο), ενώ δίπλα του, νότιο-ανατολικά, τοποθετούν το αρχαίο κάστρο του “Argos Amfphilochicum”. Το όνομα από χάρτη σε χάρτη διαφέρει όπως “Karavanserai”, και σε άλλον “Karvasaras”. Ένας Γαλλικός χάρτης του 1820 τιτλοφορεί την τοποθεσία σαν “Filoquia”. Αγγλικός του 1814 γράφει “Filoquin”. Άλλος Αγγλικός χάρτης του 1843 ονομάζει την πόλη “Ambrakia” με κεφαλαία και από κάτω με μικρότερα γράμματα και εντός παρενθέσεως (Karavanserai).

Τα χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση και ειδικά αφότου η Ελλάδα απέκτησε επίσημα σύνορα με την Τουρκία το 1832, ο μικρός σταθμός ανεφοδιασμού κατοικήθηκε και αναπτύχθηκε με ταχείς ρυθμούς.

Ειδικό σώμα συνοριοφυλάκων έδρευε στον Καρβασαρά, από το λιμάνι γινόταν εξαγωγή πολλών Βαλτινών προϊόντων και οικογένειες από τις γύρω περιοχές εγκαταστάθηκαν στην πόλη για μια καλύτερη ζωή.

Την ίδια εποχή που το Αγγλικό πλοίο “Hydra” χαρτογραφούσε το Ιόνιο, πέρασε από τον Καρβασαρά ο λογοτέχνης Δημήτρης Βικέλας. Μας άφησε πολλές πληροφορίες από το πέρασμά του αυτό που μας κάνουν περήφανους για την ευγένεια και την φιλοξενία των πρώτων κατοίκων.

Έφθασε στον Καρβασαρά με ατμόπλοιο ερχόμενος από Πρέβεζα-Μενίδι. Περιέγραψε την φιλοξενία των κατοίκων και ιδιαίτερα του Δημάρχου που εκείνη την ημέρα 23 Απρίλη του 1864 γιόρταζε. Δήμαρχος ήταν ο φουστανελοφόρος Γεώργιος Κωνσταντίνου.(Ο Κωνσταντίνου ήταν γόνος παλιάς οικογένειας από την Αμπρακία και διετέλεσε Δήμαρχος από το 1848 έως το 1853 και ξανά από το 1860 έως το 1864). Ο Βικέλας στο σύγγραμμά του «Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν», με δυσαρέσκεια εκφράζεται για τους «Βραχωρίτες» που άλλαξαν το όνομα της πόλης σε Αγρίνιο. Μεταξύ των άλλων γράφει και τα εξής: «Τώρα λοιπόν ο ιστορικός, ο μνημονεύων τα γεγονότα της εποχής εκείνης, (πολιορκία-κατάληψη-απελευθέρωση Βραχωρίου στις 11 Ιούνη 1821), πρέπει να τα εξιστορεί ως διαδραματισθέντα εις Αγρίνιον και όχι εις Βραχώρι; Σήμερον σκεπτόμεθα ορθότερον και νομίζω ότι δεν ηθέλομεν περιπέσει εις παρόμοια σφάλματα εξ υπερβολικής αρχαιολατρείας, αλλά το κακόν έγινε ως προς το Βραχώρι….(ευτυχώς δεν μετεβλήθη και ο Καρβασαράς εις Άργος Αμφιλοχικόν)»…

Η αλλαγή του ονόματος της πόλης έγινε 44 χρόνια αργότερα. «Επισήμως» στις 21 Νοεμβρίου του 1908, όταν δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στο φύλλο 288 η μετονομασία της κωμοπόλεως Καρβασσαρά εις «Αμφιλοχίαν».

Το όνομα όμως Καρβασσαράς παρέμεινε βαθιά ριζωμένο στις καρδιές των Βαλτινών για τις επόμενες δυό γενιές. Ακόμα και σήμερα στα χωριά του Ορεινού Βάλτου ακούει κανείς τους παλιούς, όταν κουβεντιάζουν για το «παζάρι» που πλησιάζει σε λίγες μέρες, να λένε: «κάποτε πηγαίναμε στον Καρβασσαρά στο παζάρι στις είκοσι». (20 Σεπτέμβρη με το παλιό ημερολόγιο).

Ξαναγυρνάμε στους χάρτες που και αυτοί έκαναν χρόνια πολλά να «προσαρμοστούν» με το όνομα Αμφιλοχία.

Ακόμα και το 1929, είκοσι χρόνια μετά την μετονομασία, ένας χάρτης της Ελληνικής Χερσονήσου εκδόσεως Β. Παπαχρυσάνθου γράφει αντί για Αμφιλοχία Καρβασαρά.

Λίγα λόγια για το Αγγλικό χαρτογραφικό πλοίο “Hydra”

Η θαλασσοκράτειρα-κάποτε-Αγγλία έχει ναυπηγήσει τους τελευταίους πέντε αιώνες 2.500 πολεμικά πλοία. Στην ακμή της αυτοκρατορίας της δεν βασίλευε ο ήλιος ποτέ για αυτήν, έχοντας κτήσεις σε όλες τις ηπείρους. Με το όνομα «Ύδρα» ναυπηγήθηκαν συνολικά επτά πλοία. Το συγκεκριμένο που εργάστηκε στο Ιόνιο για την χαρτογράφηση είναι το τρίτο στην σειρά. Ναυπηγήθηκε το Chatham το 1838. Κόστισε £37.239 Λίρες. Ήταν ξύλινο 1.000 τόνων. Είχε 2 κατάρτια για πανιά αλλά κυρίως κινούνταν με 2 τροχούς στα πλευρά του (paddle wheels) που τους γύριζε μια ατμομηχανή με δύο κυλίνδρους, 220 άλογα. Είχε ανώτερη ταχύτητα 9 κόμβους (17 χιλιόμετρα την ώρα). Μήκος 50 μέτρα, πλάτος 10 και βύθισμα 4. Το πλήρωμά του ήταν 135 άτομα. Έφερε 2 κανόνια (2Χ32 pounder- 50 cwt guns). Βάρος το καθένα 2,5 τόνους. Διάμετρο κάνης 6”, κάθε γέμισμα ήθελε 4 κιλά μπαρούτι και έπαιρνε βλήματα βάρους 12 κιλών. Έφερε και άλλα δυο κανόνια μεγαλύτερα (2Χ8” 65 cwt guns). Aυτά ζύγιζαν 3.300 κιλά, έπαιρναν βλήματα βάρους 23,4 κιλά και τα έριχναν 3 χιλιόμετρα μακριά, καίγοντας 5 κιλά μπαρούτι. Κόστιζαν £172 Λίρες το ένα.

Στα 32 χρόνια υπηρεσίας του στο Βασιλικό Ναυτικό της Αγγλίας έλαβε μέρος το 1840 σε πόλεμο στην Συρία. Μετά πήγε στην Βόρειο Αμερική και στις Δυτικές Ινδίες για δυο χρόνια. Το 1843 ανέλαβε ενεργό δράση κατά των «σκλαβόπλοιων» περιπολώντας στην Δυτική Αφρική. Κατέλαβε τα πλοία: Cyrus, στις 6 Ιουνίου 1844, Africano (Brazilian) στις 30 Ιουλίου 1845, Amelia (Brazilian) στις 13 Σεπτεμβρίου 1846 και Isabel (Brazilian) στις 30 Σεπτεμβρίου 1846. Συνέχισε με επιτυχίες στην Ανατολική ακτή της Νοτίου Αμερικής όπου κατέλαβε τα πλοία: Uniao στις 2 Μαρτίου το 1849, το Fidalga στις 14 Ιουλίου 1849, το χωρίς όνομα σκλαβόπλοιο (πιθανώς το Imogene) στις 15 Οκτωβρίου 1849.

Τα επόμενα χρόνια έκανε ερευνητικές και χαρτογραφικές εργασίες από Την Σιέρα Λεόνε έως την Νότια Αφρική. Και από τις Κομόρες στον Ινδικό ωκεανό μέχρι το Κέϊπ Τάουν-νότιο Αφρική. Ξαναπήγε στις Δυτικές Ινδίες. Εκεί έκανε επισκευές που κόστισαν £2.018 Λίρες.

Τον Ιανουάριο του 1865 ανέλαβε την Πλοιαρχία ο διοικητής στόλου Arthur Lukis Mansell και έκανε την χαρτογράφηση στο Ιόνιο πέλαγος. Αμέσως μετά το πλοίο ανέλαβε την μεγαλύτερή του αποστολή. Την βυθομέτρηση της Μεσογείου και του Ατλαντικού. Ακόμα βυθομέτρησε την Αραβική θάλασσα από το Άντεν της Υεμένης στην Βομβάη της Ινδίας. Το 1868 παροπλίστηκε στο λιμάνι Sheerness της Αγγλίας και το 1870 πουλήθηκε για διάλυση.

Βιβλιογραφία:

British Admiralty chart Νο. 203 του 1867 (ανατύπωσητου 1959)

Aγγλικοί χάρτες του 1814, του 1830, του 1840, και του 1843

Γαλλικοί χάρτες του 1820, και του 1832

Ελληνικοί χάρτες του 1910 & 1929 (όλοι οι χάρτες είναι από την συλλογή του γράφοντος).

«Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν», του Δημ. Βικέλα, έκδοσης Εκάτη, Αθήνα 1991

«Από τον Παγασητικό έως τον Αμβρακικό», του Στέφανου Σταμέλου, εκδότης Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 2018

«Ταξίδι σε Χρόνια Λησμονημένα, Αμφιλοχία (Καρβασαράς) 1829-1944», του Νικολάου Χαρ. Τέλωνα, έκδοση της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Αμφιλοχίας «Π. Κόκκαλης», Αμφιλοχία 2017

Wikipedia for information about the British Royal ships.

Απόστολος Κων. Καρακώστας