Το Μ. Σάββατο, μετά την Πρώτη Ανάσταση στην Πρέβεζα, στην Πάργα αλλά και στην Κέρκυρα, στη Ζάκυνθο, στην Κεφαλονιά και σε άλλα σημεία της Ηπείρου και των Επτανήσων, κάθε χρόνο λαμβάνει χώρα ένα εντυπωσιακό και μοναδικό στο είδος του έθιμο, το σπάσιμο των κανατιών ή όπως αλλιώς ονομάζονται στο τοπικό ιδίωμα το σπάσιμο των «μπότηδων».
Για την καταγωγή και προέλευση αυτού του εθίμου έχουν διατυπωθεί πολλές και ενδιαφέρουσες ερμηνείες, στις οποίες επικρατεί η λαϊκή αντίληψη, ότι ο κρότος, που παράγεται από το σπάσιμο των αγγείων, εκτοπίζει το κακό.
Σε μια πρώτη μεσαιωνική εκδοχή, με το σπάσιμο των κανατιών γίνεται προσπάθεια να εκδιωχθούν τα «μολύσματα», δηλ. τα κακά και μοχθηρά πνεύματα, μια και ο κρότος, όπως πιστεύει ο λαός, διώχνει το κακό μακριά. Έτσι στην Ανάσταση, ως γιορτή της Ζωής και της Νίκης ενάντια στο Θάνατο, το σπάσιμο της στάμνας είναι μια συμβολική πράξη ενάντια στο κακό.
Σύμφωνα με μια άλλη προσέγγιση, το έθιμο θεωρείται μεσαιωνικό και κατάλοιπο της Ενετοκρατίας. Οι καθολικοί Βενετοί συνήθιζαν να σπάνε τις παλιές στάμνες την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, αποδίδοντας τρόπον τινά “φόρο” στο νέο χρόνο, προκειμένου να τους φέρει καινούργια αγαθά στο σπίτι τους. Στη συνέχεια οι Ορθόδοξοι το μετέφεραν χρονικά στην περίοδο του Πάσχα χρησιμοποιώντας όμως νέα , αντί για παλιά κανάτια γεμάτα νερό, ώστε να προκαλούν μεγαλύτερη φασαρία.
Η χριστιανική εκδοχή, πάλι, θέλει το θορυβώδες σπάσιμο να αναπαριστά την οργή για την προδοσία του Ιούδα, αλλά και την αναπαράσταση της θορυβώδους στιγμής της Ανάστασης. Στο «θορυβώδες», άλλωστε, αναφέρονται και οι κροτίδες και τα βεγγαλικά της Ανάστασης. Μάλιστα στον ορθόδοξο Ελληνικό Χριστιανικό εθιμικό βίο, υπάρχουν σπουδαίες σχετικές αναφορές, όπως αυτή η εκκλησιαστική φράση από το τροπάριο της Μεγάλης Παρασκευής «Συ δε Κύριε ανάστησόν με, ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεραμέως».
Σύμφωνα με μια Τέταρτη εκδοχή, το σπάσιμο έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, σε ένα ταφικό έθιμο, που κρατά μέχρι τις ημέρες μας, όταν την ώρα που βγαίνει η σορός ενός νεκρού από το σπίτι, κάποιος σπάει ένα πιάτο ή ένα πήλινο αντικείμενο έξω από την πόρτα, για να σταματήσει το κακό.
Σε μια άλλη λαογραφική ερμηνεία, το έθιμο προέρχεται από την αρχαιοελληνική γιορτή του Απριλίου, όταν οι Έλληνες γιόρταζαν την αρχή της γεωργικής περιόδου, οπότε η απαίτηση για συλλογή των φρέσκων καρπών, υποχρέωνε τη χρήση νέων κανατιών και δοχείων για την αποθήκευσή τους. Και μέχρι σήμερα αυτό το σπάσιμο συμβολίζει,το ότι ο χειμώνας δίνει τη θέση του στην ανοιξιάτικη αναγέννηση.
Υπάρχουν, σαφώς, και άλλες αναφορές και συσχετισμοί σχετικά με την προέλευση και διατήρηση του εθίμου. Το σπάσιμο των κανατιών, πάντως, διατηρήθηκε ζωντανό στο πέρασμα του χρόνου. Χαρακτηριστική είναι γραπτή μαρτυρία ξένου περιηγητή στην Κεφαλονιά το 1829: «Το μέγα Σάββατον όταν ψάλλεται εις την Εκκλησίαν το ανάστα ο Θεός, ρίπτουσιν έξω των οίκων αγγεία ακέραια ή ημίθραυστα. Δεν διαβαίνουσιν επάνω των συντριμμάτων, αλλά τα μετατοπίζουσιν, αν πρέπη αναγκαίως να διέλθωσιν εκείθεν».
Το σίγουρο είναι ότι, από την γέννηση του, το έθιμο καλά κρατεί ως τις μέρες μας και όλοι μας περιμένουμε το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, μόλις ο ιερέας του Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Χαράλαμπους σημάνει την πρώτη Ανάσταση, να ξεκινήσουμε το «πανηγύρι» με τις κροτίδες και το σπάσιμο των μπότηδων στο Κέντρο της Πόλης.
Και του χρόνου να είμαστε καλά!!!
Καλή Ανάσταση!!!
Για την «ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΕΒΕΖΑ –ΙΣΤΟΡΙΑ- ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ- ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ»
Τάσα Κόρρου
