Ο 19χρονος Ιρακινός που επιτέθηκε σε οδηγό του μετρό έδωσε το έναυσμα στις Αρχές να κινήσουν τη διαδικασία άρσης του καθεστώτος ασύλου, το οποίο απολάμβανε από το 2022.

Η περίπτωση του 19χρονου Ιρακινού δεν είναι η μοναδική υπόθεση πρόσφυγα που υποπίπτει σε σοβαρά αδικήματα, με ορισμένους μάλιστα να κατηγορούνται για βαριά εγκλήματα, όπως για οπλοφορία, οπλοχρησία και ξυλοδαρμούς – όπως ο επίσης Ιρακινός και 19χρονος, που τον περασμένο Αύγουστο ξυλοκόπησε Γερμανό τουρίστα στο μετρό.

Όπως σημειώνεται στο «Πρώτο Θέμα», πρόκειται για συμπεριφορές που καταστρατηγούν τον θεσμό του ασύλου, το οποίο πρέπει να δίνεται σε ανθρώπους που προέρχονται από περιοχές στις οποίες υπάρχει σε εξέλιξη πόλεμος ή σε ανθρώπους που κινδυνεύουν λόγω πολιτικών διώξεων σε περίπτωση που αναγκαστούν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.

Το «όχι» στο άσυλο που ανατρέπεται στις αίθουσες των δικαστηρίων

Στην Ελλάδα, η Υπηρεσία Ασύλου εξετάζει τα αιτήματα διεθνούς προστασίας που υποβάλλουν όσοι εισέρχονται στη χώρα, ενώ σε περίπτωση απόρριψης ο αιτών έχει το δικαίωμα να προσφύγει στην Αρχή Προσφυγών, συχνά με τη συνδρομή Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που η δευτεροβάθμια κρίση ανατρέπει την απορριπτική απόφαση της πρωτοβάθμιας επιτροπής, ακόμη κι όταν αυτή στηρίζεται σε έγγραφα των μυστικών υπηρεσιών, προκαλώντας ερωτήματα για τη συνοχή και τη σταθερότητα του συστήματος.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Aslam Javied, προέδρου της πακιστανικής κοινότητας στην Ελλάδα. Παρά το γεγονός ότι η Υπηρεσία Ασύλου απέρριψε το αίτημά του το 2020, κρίνοντας πως δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις διεθνούς προστασίας, η Αρχή Προσφυγών ανέτρεψε την απόφαση και του χορήγησε προσφυγικό καθεστώς. Η υπόθεση έφτασε στα δικαστήρια, καθώς ο τότε υπουργός Μετανάστευσης, Νότης Μηταράκης, υπέβαλε αίτηση ακύρωσης, η οποία τελικά απορρίφθηκε.

Αντίστοιχα, ο Gunay Dag, Τούρκος δικηγόρος που είχε ξεκινήσει απεργία πείνας, είδε την άδεια παραμονής του να ανακαλείται το 2021 για λόγους εθνικής ασφάλειας, έπειτα από εμπιστευτικό έγγραφο των Μυστικών Υπηρεσιών. Ο ίδιος προσέφυγε εκ νέου, και τον Ιούλιο του 2025 η Επιτροπή της Αρχής Προσφυγών έκανε δεκτή την ένστασή του, επαναφέροντας το δικαίωμά του σε άσυλο.

Τέλος, η υπόθεση του Yuval Joshua Abraham, πρώην οικονομικού διευθυντή διεθνούς ασφαλιστικής εταιρείας, αναδεικνύει ένα ακόμη θεσμικό κενό. Παρότι επρόκειτο για κάτοχο ευρωπαϊκής υπηκοότητας (Πολωνία) και όχι πολίτη τρίτης χώρας, κατέθεσε αίτημα ασύλου επικαλούμενος δίωξη από ιδιωτική εταιρεία στις Βερμούδες. Το αίτημά του απορρίφθηκε και στον πρώτο και στον δεύτερο βαθμό, καθώς οι Βερμούδες δεν είναι εμπόλεμο κράτος – και προφανώς μία ιδιωτική εταιρεία δεν θα μπορούσε να απειλήσει τη ζωή του.

Με πλούσιο επαγγελματικό υπόβαθρο σε εταιρείες όπως οι Deloitte, Aviva, Ernst & Young και Hiscox ισχυρίστηκε ότι αποκάλυψε φορολογική απάτη και ότι, αντί να προστατευθεί, παγιδεύτηκε με ψευδείς κατηγορίες. Οπως υποστήριξε, του κατασχέθηκαν τα περιουσιακά στοιχεία και εκδόθηκε εις βάρος του διεθνές ένταλμα σύλληψης. Ετσι, βρέθηκε κρατούμενος στις Φυλακές Κορυδαλλού και ο εισαγγελέας γνωμοδότησε υπέρ της έκδοσής του στις Βερμούδες.

Η υπόθεση πήρε απρόβλεπτη τροπή, καθώς μέσω της δικηγόρου του Ζωής Κωνσταντοπούλου στράφηκε δικαστικά κατά του χειριστή της υπόθεσής του στην Υπηρεσία Ασύλου και η δίκη εκκρεμεί.

Οι παραπάνω περιπτώσεις δεν αποτελούν εξαίρεση αλλά ένδειξη ενός συστήματος, όπου η δευτεροβάθμια κρίση συχνά υπερισχύει της πρωτοβάθμιας, οδηγώντας σε παρατεταμένες εκκρεμότητες και, σε ορισμένες περιπτώσεις, σε αναίρεση των αρχικών θεσμικών εισηγήσεων.

«Ασυλο με κανόνες»

Την ώρα που διεθνώς αναζητείται νέος οδικός χάρτης για το Μεταναστευτικό, η Ελλάδα έχει ήδη περάσει σε μια πιο αυστηρή φάση. Ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Θάνος Πλεύρης, υιοθέτησε μια σειρά μέτρων ώστε το άσυλο να παραμένει προνόμιο όσων πραγματικά κινδυνεύουν.

Παρά τις αντιδράσεις, η πρόσφατη απόφαση για τη μη εξέταση αιτήσεων ασύλου όσων φτάνουν από τη Λιβύη μείωσε ραγδαία τις παράνομες ροές. Παράλληλα, το νέο νομοσχέδιο που παρουσιάστηκε στη Βουλή αλλάζει το πλαίσιο παραμονής των προσφύγων και θεμελιώνεται στο δόγμα: «δικαιούσαι άσυλο, θα εργαστείς – δεν δικαιούσαι άσυλο, φυλακή και απέλαση». Ο νόμος προβλέπει τη δημιουργία εταιρειών προσωρινής απασχόλησης για την ένταξη των δικαιούχων ασύλου στην αγορά εργασίας, προωθώντας τη διαφάνεια και την εξοικονόμηση πόρων μέσω συνεργασίας του υπουργείου με το Υπερταμείο.

Σχετικά με το θέμα της χορήγησης ή όχι ασύλου, ο διοικητής της Υπηρεσίας Ασύλου, Μάριος Καλέας, επισημαίνει: «Η Υπηρεσία Ασύλου έχει πάντοτε ως στόχο τη διασφάλιση της αντικειμενικής και αμερόληπτης λήψης αποφάσεων. Εγνοια μας δεν είναι να γίνουμε αρεστοί ούτε να φανούμε τιμωροί, αλλά να παραμείνουμε δίκαιοι και ανεξάρτητοι. Και αυτό το έχουμε καταφέρει παρά τις κριτικές που δεχόμαστε από τα πολιτικά άκρα. Είναι τα ίδια άκρα που επιθυμούν τη χειραγώγηση του συστήματος ασύλου για να το εκμεταλλευτούν στην προώθηση της πολιτικής τους ατζέντας: είτε δηλαδή στο έμμεσο και αδιάκριτο άνοιγμα των συνόρων είτε σε πογκρόμ χρυσαυγίτικης προέλευσης. Για την Υπηρεσία Ασύλου αμφότεροι συνιστούν κίνδυνο για την αμεροληψία και την αξιόπιστη λειτουργία της».

Το «broken asylum» και η παγκόσμια κόπωση του θεσμού

Ο όρος «broken asylum» έχει πλέον καθιερωθεί στη διεθνή ορολογία για να περιγράψει ένα σύστημα που δεν ανταποκρίνεται πια στην αρχική του αποστολή: την προστασία όσων πραγματικά διώκονται. Το άσυλο, όπως επισημαίνουν κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμοί, έχει μετατραπεί σε έναν μηχανισμό ο οποίος, αντί να αποτρέπει, νομιμοποιεί τη μαζική παράνομη μετανάστευση.

Κατά τη διάρκεια εκδήλωσης που διοργάνωσε η Ουάσινγκτον στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Κρις Λαντάου, μίλησε για ένα «ξεπερασμένο και καταχρηστικό σύστημα ασύλου» που έχει μετατραπεί, όπως είπε, σε «τεράστιο παραθυράκι των μεταναστευτικών νόμων». «Πρέπει να είμαστε ρεαλιστές», σημείωσε, «το άσυλο έχει γίνει μέσο για να καθίσταται νόμιμη η παράνομη μετανάστευση».

Η τοποθέτηση αυτή εντάσσεται στη νέα πολιτική προσέγγιση των ΗΠΑ, που επιδιώκει αναθεώρηση των διεθνών κανόνων, όπως η Σύμβαση της Γενεύης, με στόχο να προσαρμοστεί στις σύγχρονες συνθήκες.

Την ίδια στιγμή, αναγνώρισε ότι η κατάχρηση του θεσμού οδηγεί σε αδιέξοδο: «Βλέπουμε ανθρώπους που εγκαταλείπουν τη χώρα τους και διασχίζουν δώδεκα άλλες για να φτάσουν σε μια συγκεκριμένη χώρα προορισμού. Αυτό δεν μοιάζει με φυγή από κίνδυνο, αλλά με υποκατάστατο της μετανάστευσης».

Ωστόσο, δεν λείπουν και οι αντιδράσεις. Ο Υπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, Φιλίππο Γκράντι, υπενθύμισε ότι το άσυλο είναι «μια αρχαία έννοια, όχι εφεύρημα των τελευταίων δεκαετιών», προειδοποιώντας ότι η υπερβολική αναθεώρησή του μπορεί να υπονομεύσει την ηθική και ανθρωπιστική του βάση.

Δήλωση υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου, Θάνου Πλεύρη: «Καμία ανοχή σε φαινόμενα παραβατικότητας από μετανάστες. Πλέον έχουμε το πλαίσιο και τα κατάλληλα νομοθετικά εργαλεία για να επιστρέψουμε όσους δεν αξίζουν με τη συμπεριφορά τους να βρίσκονται στην Ελλάδα. Η ασφάλεια των Ελλήνων πολιτών είναι αδιαπραγμάτευτη».