Γράφει ο Θανάσης Μπίκας

Άδειοι δρόμοι. Σπίτια-κουφάρια. Γερασμένοι άνθρωποι. Κεφαλοχώρια που έσφυζαν από ζωή, σήμερα αργοσβήνουν. Φταίνε αυτοί που έφυγαν; Μήπως φταίνε αυτοί που έμειναν πίσω; Φταίει το σύστημα;

Η κεντρική πολιτική της αστικοποίησης με την άνιση κατανομή πόρων προς τις μητροπολιτικές περιοχές δημιούργησαν περιφερειακές ανισότητες. Ο ευρύτερος σχεδιασμός ενός υδροκέφαλου κράτους καλλιέργησε το κλίμα της αστυφιλίας με επακόλουθη την άναρχη μετανάστευση που οδήγησε τελικά σε μια ανισόρροπη γιγάντωση των αστικών κέντρων και παράλληλα σε μια πρωτοφανή ερήμωση και έναν οικονομικό και κοινωνικό μαρασμό των χωριών της ελληνικής περιφέρειας.

Το γνωστό ως «σύνδρομο της πόλης» έχει ριζώσει στη συνείδηση των νέων ανθρώπων που μετά τις σχολικές υποχρεώσεις αναζητούν ένα καλύτερο μέλλον στις μεγαλουπόλεις, αφήνοντας προσωρινά ή για πάντα τις οικογένειες και τα χωριά τους. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται με λιγότερα εργατικά χέρια για στρέμματα γης, έναν πρωτογενή τομέα που συνεχώς συρρικνώνεται, μια υποανάπτυξη της υπαίθρου, δίχως αναπτυξιακό πρόσημο, με ελλιπείς υποδομές τουρισμού και πολιτιστικού αποτυπώματος, με την τοπική οικονομία να βασίζεται πλέον σε δυο άξονες: συντάξεις ηλικιωμένων και παροχή υπηρεσιών.

Η διαχρονική έλλειψη κυβερνητικού σχεδίου για ισχυρά κίνητρα προσέλκυσης νέων ανθρώπων στην επαρχία, με απώτερο στόχο την εξομάλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων έχει δημιουργήσει την «ασφυκτική» ερημοποίηση των ελληνικών χωριών. Η τοπική αυτοδιοίκηση Α’ και Β’ βαθμού, στο πλαίσιο των περιορισμένων αρμοδιοτήτων της, τυφλά υπάκουη στον κεντρικό σχεδιασμό, σε ρόλο θεατή παρατηρεί τους πληθυσμούς να συρρικνώνονται και τις συνθήκες φτώχειας να αυξάνονται. Ο καθοριστικός ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης, Περιφέρειας και Δήμου, δυστυχώς αποδεικνύεται κατώτερος των περιστάσεων, καθώς αρκούνται να ασκούν μόνο τις συνηθισμένες εξουσίες και αρμοδιότητες, να κατασπαταλούν πόρους για εργασίες αμφιβόλου χρησιμότητας και ανταποδοτικότητας στην κοινωνία, να απομυζούν δημόσιο χρήμα για τη διατήρηση αυλών – κομματικών μηχανισμών, να εκμαυλίζουν συνειδήσεις για μια ολιγόμηνη σύμβαση, να διαχωρίζουν τους πολίτες σε δυο κατηγορίες με τη μερίδα του λέοντος στα αστικά κέντρα των «πολλών» και αδιαφορώντας για τις ανάγκες των «λίγων».

Διανύοντας τα πρώτα έτη του 21^ου αιώνα, τα δεδομένα είναι σε ιστορικά χαμηλά, με το μέλλον να προβλέπεται δυσοίωνο όσον αφορά την πληθυσμιακή συρρίκνωση, την πληθυσμιακή γήρανση και έναν ευρύτερο μαρασμό και μια παρατεταμένη παρακμή που έχει μετατρέψει τα χωριά μας σε απέραντα γηροκομεία.

Ας αφήσουμε όμως το «μνημόσυνο» με μερικές ρεαλιστικές προτάσεις / προοπτικές που μπορούν να φέρουν και πάλι τη ζωντάνια στους γενέθλιους τόπους μας.

Θέσεις Εργασίας – Κίνητρα

Η ανάγκη για λήψη άμεσων, ουσιαστικών και στοχευμένων μέτρων στήριξης για τους αγρότες, κτηνοτρόφους, αλιείς, μελισσοκόμους και πολλούς άλλους κλάδους του κομβικού πρωτογενούς τομέα είναι πλέον κοινά αποδεκτή και αναντίρρητη, ως ακρογωνιαίου λίθου του παραγωγικού ιστού της χώρας.

Κίνητρα:

• Πριμ εξόδου αγροτών ηλικίας άνω των 55 ετών – µε γενναία εφάπαξ ενίσχυση
• Πλήρης µεταβίβαση της εκµετάλλευσης της γης σε νέους
• Ενίσχυση προγράμματος νέων αγροτών με σαφή και ουσιαστικά κίνητρα για την καλλιέργεια της γης
• Ανανέωση δυναµικού, ενσωµάτωση νέας τεχνολογίας και επικέντρωση της αγροτικής παραγωγής σε προϊόντα υψηλής προστιθέµενης αξίας
• Ίδρυση αυτόνομου Πανεπιστημιακού ιδρύματος με κατεύθυνση Πρωτογενούς τομέα παραγωγής, στον μεγαλύτερο νομό της χώρας, με έδρα το Μεσολόγγι
• Επαναφορά του θεσμού των κέντρων γεωργικής εκπαίδευσης με εντατικοποίηση της λειτουργίας τους
• Επιτάχυνση εργασιών Παραϊόνιας Οδού: Σύνδεση Ιόνιας οδού με λιμάνι Πλατυγιαλίου, διεκδίκηση αξιοποίησης και δημιουργία εκατοντάδων θέσεων εργασίας, καθώς και τόνωσης του τομέα εξαγωγών των αγροτικών προϊόντων
• Επιδοματική παρέμβαση προκειμένου να ενισχυθεί η συνεργατική γεωργία και η καινοτομία σε τομείς όπως η γεωργία, κτηνοτροφία, τουρισμός, εστίαση, αγροτουρισμός, βιολογικές καλλιέργειες αρωματικών φυτών και βοτάνων.
• Εκσυγχρονισμός των ΤΟΕΒ, των αρδευτικών δικτύων σε επίπεδο ενεργειακής αναβάθμισης, διαχείρισης του νερού και εποπτείας του δικτύου
• Μείωση φόρων στην πώληση γης καθώς και στον πληθυσμό, ο οποίος διαμένει σε περιοχές με λίγους κατοίκους ή όπου ο πληθυσμός τους έχει μειωθεί δραστικά
• Παραχώρηση εκτάσεων που δεν καλλιεργούνται ή έχουν γίνει δάση είτε για την αγροτική εκμετάλλευση, είτε ως οικόπεδα σε νέα ζευγάρια για ανέγερση κατοικιών
• Επιδόματα τεκνοποίησης, φορολογικές απαλλαγές αλλά και δημιουργία υποδομών φροντίδας και φύλαξης παιδιών
• Χρηματοδότηση  σε μικρές οικοτεχνίες

Έργα & Υποδομές

Το απαρχαιωμένο οδικό δίκτυο στην επαρχία είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει η Πολιτεία. Η εύκολη και ασφαλής μετακίνηση των πολιτών για τις εργασίες τους και τις ανάγκες του εμπορίου σε σύγχρονους δρόμους θα μπορούσε να δημιουργήσει αναπτυξιακές συνθήκες. Εκτός την ανάγκη άμεσης παράδοση αυτοκινητόδρομων, αδήριτη ανάγκη αποτελεί η ασφαλτόστρωση ορεινών όγκων, όπως επίσης η βελτίωση της αγροτικής οδοποιίας καθώς μέχρι σήμερα αγρότες και κτηνοτρόφοι «ματώνουν» για να φτάσουν στα χωράφια και τις στάνες τους.

Παράλληλα, ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στα αντιπλημμυρικά έργα και στα έργα στήριξης για αποφυγή κατολισθήσεων και λασποροών που έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στον ανθρώπινο ιστό απειλώντας ζωές και περιουσίες των κατοίκων.

Επίσης, αν θέλουμε να μιλήσουμε για βελτίωση της ποιότητας ζωής με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, θα πρέπει να υπάρχουν τα κατάλληλα σχολικά κτίρια για να υποδεχθούν τα παιδιά μας. Η αναγέννηση των χωριών μας θα έρθει με μια γενικότερη αισθητική αναβάθμιση κοινόχρηστων χώρων και δημόσιων κτιρίων με σύγχρονες κατασκευές και αναπλάσεις, με αναπαλαιώσεις κτιρίων και δημιουργία πολιτιστικών και ιστορικών κέντρων που θα δώσουν μια νέα πνοή.

Ενδεικτικά τα έργα που χρήζουν άμεσης παρέμβασης:

• Επιτάχυνση εργασιών παράδοσης Παραϊόνιας Οδού – σύνδεσης Ιόνιας Οδού με Πλατυγιάλι
• Επιτάχυνση εργασιών διευρωπαϊκού οδικού άξονα Πλατυγιάλι-Αγρίνιο-Καρπενήσι-Λαμία
• Ακτοπλοϊκή σύνδεση Μεσολογγίου με Ιόνια Νησιά
• Ενίσχυση-προώθηση ιαματικού τουρισμού
• Επιτάχυνση των έργων 19,2 εκατ. ευρώ στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού
• Αναβάθμιση και εκσυγχρονισμός Βιολογικών Καθαρισμών, επείγουσα ανάγκη σύνδεσης Κοινοτήτων
• Ασφαλτόστρωση επαρχιακών δρόμων ιδίως σε ορεινές περιοχές
• Βελτίωση αγροτικής οδοποιίας

Περιβαλλοντική Πολιτική / Αναβάθμιση Ποιότητας Ζωής

Η βελτίωση των συνθηκών ζωής στην ύπαιθρο θα επιτευχθεί επίσης με σεβασμό στο περιβάλλον και με τη σωστή διαχείριση και αξιοποίηση των αποβλήτων, που θα διασφαλίσουν τόσο την υγεία των κατοίκων, αλλά και αναβάθμιση της τουριστικής εικόνας του τόπου. Μερικά από τα μεγαλύτερα σύγχρονα προβλήματα οι ανεξέλεγκτες χωματερές, οι καταπατήσεις προστατευόμενων χώρων, οι ιχθυοκαλλιέργειες της ανεξέλεγκτης ρύπανσης, τα απαρχαιωμένα δίκτυα ύδρευσης με καρκινογόνους αμιαντοσωλήνες, οι αδρανείς βιολογικοί καθαρισμοί με τα τοξικά νερά να φτάνει στον υδροφόρο ορίζοντα ή ακόμη και στο αρδευτικό σύστημα των γεωργικών εκτάσεων.

Η πολιτεία οφείλει να διασφαλίσει και εισάγει μια νέα νοοτροπία σεβασμού στο φυσικό περιβάλλον μας, με σημαντικές επιπτώσεις ακόμα και στην εικόνα της χώρας, την προσέλκυση ποιοτικού τουρισμού, πάντοτε με γνώμονα τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τη διαφύλαξη της συσχέτισης μεταξύ του περιβάλλοντος και της οικονομικής ανάπτυξης.

Η αναπτυξιακή προοπτική έρχεται από τον Αχελώο, τη Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου, τον Εύηνο, τις παραλίες Λούρου, Διόνι και φτάνει στα ορεινά του Αρακύνθου για να συνθέσει μια εναλλακτική πρόταση τουρισμού που θα έχει ως επίκεντρο δραστηριότητες όπως το ποδήλατο, την πεζοπορία, την παραδοσιακή αλιεία, την ορνιθοπαρατήρηση, αστροπαρατήρηση, τη σύνδεση του ανθρώπου με τη φύση.

Δημόσιες Δομές Υγείας

Τα χωριά πρέπει να ενισχυθούν και να θωρακιστούν με τις απαραίτητες δομές Πρωτοβάθμιας Υγείας προκειμένου να τονωθεί το αίσθημα ασφάλειας και το περιβάλλον εμπιστοσύνης. Επιγραμματικά:

• Αυτονόμηση ως Νοσηλευτική Μονάδα του Νοσοκομείου Μεσολογγίου
• Προσλήψεις μόνιμου ιατρικού, νοσηλευτικού και λοιπού προσωπικού
• Αναβάθμιση λειτουργίας των εργαστηρίων και του αξονικού τομογράφου
• Ενίσχυση των Αγροτικών Ιατρείων και Κέντρων Υγείας
• Αναβάθμιση του εξοπλισμού
• Ουσιαστική ενίσχυση του θεσμού των ΚΑΠΗ με ψυχο-κοινωνικής υποστήριξη των ηλικιωμένων
• Χρηματοδότηση και επέκταση του προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι» για τη φροντίδα και στήριξη ηλικιωμένων και ΑμΕΑ.
• Ενίσχυση με προσωπικό στο Ογκολογικό Τμήμα του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Πατρών που υποδέχεται 1 εκατ. ασθενείς από όλη την Περιφέρεια

Πρόσβαση στη Τεχνολογία

Με την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας και την δεδομένη στιγμή που η εποχή της ψηφιακής μετάβασης τρέχει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, πρέπει οι αρμόδιοι να λάβουν σχετικές πρωτοβουλίες:

Δωρεάν σύνδεση διαδικτύου σε όλα τα χωριά: Η ψηφιακή εξυπηρέτηση, η καθιέρωση της τηλεργασίας, η χρήση του διαδικτύου ως πηγή πληροφόρησης μαθητών-φοιτητών, επιτάσσει ένα ευρύ και αναπτυγμένο δωρεάν σύνδεσης ίντερνετ σε όλους τους πολίτες που μπορούν να ανταποκρίνονται σε αυτές τις ανάγκες και να εισχωρούν εύκολα στην ελληνική και γιατί όχι και την ευρωπαϊκή αγορά.

Η πρωτοβουλία «Wifi4EU» που αφορά την δωρεάν παροχή ασύρματης διαδικτυακής πρόσβασης (Wi-Fi) σε δημόσιους χώρους, θα πρέπει να εφαρμοστεί αποτελεσματικά για να κλείσει επιτέλους το ευρυζωνικό χάσμα που υπάρχει μεταξύ των αστικών κέντρων κα των απομακρυσμένων περιοχών.

Αναπτυξιακές Προοπτικές: Παραδείγματα Προς Μίμηση

Οι αρμοδιότητες των εκπροσώπων του λαού κάθε βαθμίδας δεν περιορίζονται μόνο σε αναγκαίες εργασίες αναβάθμισης υποδομών αλλά και ουσιαστική παρέμβαση μέσα στην κοινωνία, εμπνέοντας, ενθαρρύνοντας και κατευθύνοντας τους πολίτες για συνεργασίες εκμετάλλευσης φυσικών πόρων που θα αποφέρουν κέρδος στην τοπική οικονομία. Ενδεικτικά παραδείγματα μικρών «θαυμάτων»:

Βατσουνιά, Δήμος Μουζακίου

Ένα από τα χαρακτηριστικά βιώσιμα παραδείγματα της ελληνικής υπαίθρου είναι το χωριό Βατσουνιά του Δήμου Μουζακίου στην Καρδίτσα, όπου στεγάζεται η σύγχρονη ελληνική μονάδα εμφιάλωσης του φυσικού μεταλλικού νερού «Θεόνη» με 24 Διεθνή Βραβεία Ποιότητας. Αξίζει να σημειωθεί ότι  οι κάτοικοι έχουν ιδρύσει την Κοινοτική Υδροηλεκτρική Επιχείρηση Λαϊκής Βάσης Βατσουνιάς Καρδίτσας «Υδροηλεκτρική Α.Ε.» που αποφέρει σημαντικά κέρδη στους μετόχους-κατοίκους της Βατσουνιάς. Στο Μετοχικό Κεφάλαιο της «ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ Α.Ε.» μετέχει η Κοινότητα Βατσουνιάς με το 35% των μετοχών και κάτοικοι της κοινότητας με το 65% των μετοχών. Αξίζει να σημειωθεί ότι  η Επιχείρηση συνεισφέρει ουσιαστικά στη στήριξη της τοπικής κοινωνίας, με παρεμβάσεις που έχουν θετικό αντίκτυπο στην καθημερινότητα των κατοίκων, όπως το σημαντικό έργο κατασκευής αγωγού ύδρευσης, αλλά και η αποκατάσταση οδικού δικτύου από και προς το χωριό.

Ανάβρα Μαγνησίας

Σε υψόμετρο 1.000 μέτρων, όλες οι οικογένειες, μικροί μεγάλοι έχουν στραφεί στην κτηνοτροφία με στοχευμένες ενέργειες προς όφελος της τοπικής κοινωνίας. Με 5.000 αγελάδες, 15.000 γιδοπρόβατα και 5.000 γουρούνια στο «ενεργητικό» δημιούργησαν τρία Κτηνοτροφικά Πάρκα στα οποία εξασφαλίσθηκε η εύκολη οδική πρόσβαση, η ηλεκτρική ενέργεια και το καθαρό νερό σε όλους τους στάβλους, ενώ όλες οι κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις είναι αδειοδοτημένες, πράγμα που τους εξασφαλίζει πρόσβαση σε χρηματοδοτούμενα προγράμματα και σε Σχέδια Βελτίωσης, ενώ δημιουργεί επαρκή βάση για δημιουργία συλλογικών σχημάτων στις προμήθειες, ακόμα και στις πωλήσεις, για συμφέρουσες τιμές. Η Ανάβρα δεν βάσισε την ανάπτυξή της στο κράτος. Ήθελε έσοδα δικά της. Έτσι, ολοκλήρωσε το έργο του αιολικού πάρκου, με τις 20 ανεμογεννήτριες και ανάδοχο την ισπανική εταιρία Gamesa. Το ρεύμα το αγοράζει η ΔΕΗ, ενώ η κοινότητα για τη χρήση του χώρου, που της ανήκει, εισπράττει έως και 100.000 ευρώ το χρόνο. Με την δημιουργία του αιολικού πάρκου, εξασφάλισαν για την κοινότητά τους ένα σημαντικό έσοδο και έτσι ξεκίνησε η οικολογική ανάπτυξη της περιοχής.

Τυχερό Έβρου

Ακόμη ένα φωτεινό παράδειγμα είναι ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Κοινής Γεωργικής Εκμετάλλευσης στο Τυχερό Έβρου που ιδρύθηκε το 1991 με στόχο την καλλιέργεια, τυποποίηση και εξαγωγή νωπού σπαραγγιού εξάγει περισσότερα από 25 χρόνια στις ευρωπαϊκές αγορές με την πλειοψηφία της παραγωγής να κατευθύνεται σε Γερμανία και Ελβετία.

Ο Δήμος διέθεσε 1.140 στρέμματα δημοτικής γης για την καλλιέργεια σπαραγγιών και χώρους για την κατασκευή διαλογητηρίου – παρασκευαστηρίου. Έτσι οι κάτοικοι πέρασαν από την παραδοσιακή γεωργία σε μορφές οργανωμένων αγροτικών καλλιεργειών και σήμερα είναι ένας από τους πρωτοποριακούς Δήμους της Ελλάδας σε θέματα αγροτικής πολιτικής και οργάνωσης. Με τις ενέργειες αυτές δημιουργήθηκαν 60 θέσεις τρίμηνης απασχόλησης ενώ άλλα 300 άτομα απασχολούνται εποχικά στη συγκομιδή των σπαραγγιών αυξάνοντας σημαντικά τα εισοδήματα των αγροτών.

Δημογραφικό Πρόβλημα

Οι αλλεπάλληλες οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις οδήγησαν σε εξαθλίωση των κατοίκων της επαρχίας, αλλά και του βιοτικού τους επιπέδου με ελάχιστες εξαιρέσεις μεγαλοπαραγωγών να επιβιώνουν, καθώς οι περισσότεροι είδαν το βίο τους να μαραζώνει από την αδιαφορία των κυβερνήσεων, των ωχαδελφισμό των συμπολιτών τους και τη μεγαλομανία, που δημιουργεί το λεγόμενο «σύνδρομο της πόλης».

Το δημογραφικό πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο σήμερα στα χωριά μας που διαρκώς συρρικνώνονται. Συνεχώς γεράζει ο πληθυσμός των χωριών και μειώνεται η παραγωγικότητα. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι ο αριθμός των γεννήσεων γνωρίζει στην περιοχή μας φθίνουσα πορεία και πλέον οι θάνατοι ξεπερνούν τις γεννήσεις.

Η υπογεννητικότητα, η συρρίκνωση της οικογένειας, η γήρανση και αποδυνάμωση του πληθυσμού μας, η δραματική μείωση των κατοίκων στα χωριά μας, προδιαγράφει ένα δυσοίωνο μέλλον από δημογραφικής άποψης για την ελληνική ύπαιθρο, των αναμνήσεων μας, των ονείρων μας, των ριζών μας.

Το αύριο

Η άνευρη εκπροσώπηση των Βουλευτών του νομού Αιτωλοακαρνανίας σε επίπεδο διεκδίκησης και οριοθέτησης στόχων, η ανεπαρκής εκπροσώπηση των αιρετών της τοπικής αυτοδιοίκησης που αδυνατούν να δώσουν λύσεις προδιαγράφει ένα άδοξο τέλος των ελληνικών χωριών των οποίων οι «άγρυπνοι φρουροί» τους λιγοστεύουν.

Η συντεταγμένη Πολιτεία οφείλει να θωρακίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τους ευάλωτους πολίτες της επαρχίας και να αναλάβει δέσμη μέτρων για δημιουργία υποδομών και οικονομικής στήριξής τους, προκειμένου να μπει φρένο στην απερήμωση της υπαίθρου, να σταματήσει η συρρίκνωση του πληθυσμού μας, να επιστρέψουν οι νέοι και οι ηλικιωμένοι ως κοινωνικά δραστήρια και παραγωγικά μέλη να ενισχύσουν τους διαγενεακούς δεσμούς.

Αν θέλουμε να αναστρέψουμε αυτή την καθοδική πορεία της εξαφάνισης των χωριών μας, πρέπει να ενισχύσουμε τα εθελοντικά κινήματα, να ενθαρρύνουμε την ενεργή συμμετοχή των πολιτών, να γίνουμε πιο προσεκτικοί στην επιλογή των εκπροσώπων μας και να συνεργαστούμε πέρα από ιδεολογικές αγκυλώσεις, για να διαμορφώσουμε το αύριο, με ζωντανές και ενεργές κοινωνίες, με γερά θεμέλια για την προκοπή του τόπου μας και το μέλλον των παιδιών μας.

Για μια αξιοβίωτη ζωή, κοινόβια ευημερία, με ΖΩΝΤΑΝΑ και πάλι τα χωριά μας!