Το Καστελόριζο και το σύμπλεγμα των νήσων του, έχει κορυφαία στρατηγική σημασία για τη διαμόρφωση και διεκδίκηση των δικαίων της Ελλάδας για υφαλοκρηπίδα και καθορισμό Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), σύμφωνα με τις αρχές και τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας (1982).

Έ​χει, επίσης, εξίσου τεράστια γεωπολιτική σημασία όχι μόνο για την Κυπριακή Δημοκρατία αλλά και για την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Ειδικότερα για την Κύπρο, το σύμπλεγμα της Μεγίστης που αποτελεί το ανατολικότερο σύνορο της Ελλάδας, δίνει με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας το δικαίωμα στην Αθήνα να προχωρήσει σε καθορισμό ΑΟΖ η οποία θα εφάπτεται με την κυπριακή.

Αυτό έχει τεράστια σημασία όχι μόνο για τις δύο χώρες, αλλά και για την Τουρκία κάτι που το γνωρίζει. Η Άγκυρα μέσα από τη γνώριμη προσέγγισή της ως προς την ερμηνεία του Διεθνούς Δικαίου σύμφωνα πάντα με τα συμφέροντά της, ισχυρίζεται ότι το Καστελόριζο και το νησιωτικό του σύμπλεγμα (όπως και για όλα τα νησιά) δε διαθέτει υφαλοκρηπίδα και κατ’ επέκταση δεν επηρεάζει τους όρους προσδιορισμού της ελληνικής και τουρκικής ΑΟΖ. Οι Τούρκοι, μέσα από μια κατά το δοκούν συρραφή αρχών και κανόνων του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας, το οποίο μάλιστα δεν έχουν καν κυρώσει, επικαλούνται την αρχή της ευθυδικίας για τον καθορισμό της ΑΟΖ.

Κοινά όρια ελληνικής-κυπριακής ΑΟΖ
Για την ελληνική πλευρά το σύμπλεγμα της Μεγίστης αποτελεί συνέχεια των νήσων του Αιγαίου. Ανήκει στα Δωδεκάνησα και είναι το ανατολικότερο τμήμα της ελληνικής επικράτειας. Αποτελείται από 19 μεγάλα και μικρότερα νησιά, βραχονησίδες και βράχους. Απέχει 75 ναυτικά μίλια από τη Ρόδο και από 0,5 έως 3 ναυτικά μίλια από τις τουρκικές ακτές. Τα τρία μεγαλύτερα νησιά του συμπλέγματος είναι η Μεγίστη, γνωστότερη ως Καστελόριζο, η Ρω στα δυτικά της Μεγίστης και η Στρογγύλη (ή Υψηλή), που αποτελεί και το ανατολικότερο ελληνικό έδαφος.

Η σημασία του Καστελόριζου στη χάραξη της ελληνικής ΑΟΖ είναι τεράστια καθώς επιτρέπει τη διασύνδεση της ελληνικής με την κυπριακή ΑΟΖ. Απλά και μόνο βλέποντας τον χάρτη, παρατηρούμε ότι υπάρχει ένα τόξο από την Κρήτη μέχρι το Καστελλόριζο που δημιουργεί μια περιοχή “διείσδυσης” της Ελλάδας στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Η θαλάσσια περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου αποδίδει υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ στην Ελλάδα, τόσο λόγω της παρουσίας του Καστελόριζου, όσο και λόγω της παρουσίας της αλυσίδας των νησιών Ρόδου, Καρπάθου και Κρήτης, οι ακτές των οποίων αποτελούν γραμμές βάσης για οριοθέτηση όλων των θαλασσίων ζωνών.

Στη διαμόρφωση λοιπόν της ελληνικής ΑΟΖ κομβικό ρόλο έχει το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μεγίστης καθότι η συμπερίληψη του ή μη, έχει τεράστιες επιπτώσεις στη χάραξη των ορίων της ΑΟΖ. Με τη συμμετοχή του Καστελόριζου η ελληνική ΑΟΖ επεκτείνεται νοτιοανατολικά σε τέτοιο σημείο όπου για ένα ικανό διάστημα εφάπτεται με αυτή της Κύπρου, ενώ σε περίπτωση μη συμμετοχής, το εύρος της ελληνικής ΑΟΖ περιορίζεται σημαντικά και επιτρέπει στην Τουρκία να ισχυροποιεί τις διεκδικήσεις της σε βάρος της Ελλάδας αλλά και της Κύπρου.

“Αγκάθι” στο υπογάστριο της Τουρκίας
Είναι πάγια η τουρκική θέση πως τα νησιά δεν διαθέτουν ούτε υφαλοκρηπίδα ούτε έχουν δικαίωμα για Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη. Στόχος βέβαια ο διαμοιρασμός του Αιγαίου κατ’ όπως θέλει και εννοεί η Άγκυρα. Ειδικότερα όμως γι’ αυτήν, το σύμπλεγμα της Μεγίστης αποτελεί ένα μεγάλο “αγκάθι” στο υπογάστριό της και μεγάλο εμπόδιο στα σχέδιά της για τη “Γαλάζια Πατρίδα”.

Το 2011, ο Αχμέτ Νταβούτογλου είχε δηλώσει ότι “το Καστελλόριζο βρίσκεται στη Μεσόγειο”. Συγκεκριμένα είχε πει: “”Οι διερευνητικές επαφές έχουν ρητό στόχο να εξετάσουν όλα τα θέματα που αφορούν τις διαφωνίες μας στο Αιγαίο. Επομένως, είμαστε επικεντρωμένοι κατά προτεραιότητα στο θέμα του Αιγαίου. Ωστόσο, το Καστελλόριζο βρίσκεται στη Μεσόγειο. Σε ό,τι αφορά το νησί του Καστελλόριζου, η Τουρκία έχει βάσιμες νομικές και πολιτικές θέσεις, σε συμφωνία με το διεθνές δίκαιο και τη νομολογία των διεθνών δικαστηρίων, συμπεριλαμβανομένης και της Χάγης. Και γνωρίζουμε ότι η Ελλάδα και η Τουρκία διαφωνούν σχετικά με τις θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο.

Άσχετα, όμως, με τη γεωγραφική συνάφεια ή άλλα θέματα, εμείς θέλουμε να λύσουμε όλες τις διαφορές μας με την Ελλάδα το συντομότερο δυνατό”.

Πρόκειται για μία φράση που “επισημοποίησε” αυτό που για χρόνια επιθυμούν οι Τούρκοι: Το ότι το Καστελόριζο δεν βρίσκεται στο Αιγαίο (άρα στην ελληνική “δικαιοδοσία”), προσπαθώντας έτσι τη συνολική αποδόμηση του συμπλέγματος της Μεγίστης από τον κύριο ελληνικό κορμό.

Κατά την πρόσφατη κρίση που δημιούργησε η Άγκυρα με το ερευνητικό “Ορούτς Ρέις”, όλοι μα όλοι οι Τούρκοι αξιωματούχοι επικαλούνταν το πόσο μακριά είναι το Καστελόριζο από την Ελλάδα και πόσο κοντά βρίσκεται στις τουρκικές ακτές. Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και οι τουρκικοί ισχυρισμοί ότι η Ελλάδα και η Κύπρος, ενώνοντας τις ΑΟΖ τους και χρησιμοποιώντας την υφαλοκρηπίδα του Καστελόριζου, έχουν στόχο να “φυλακίσουν” την Τουρκία μέσα στα χωρικά ύδατά της.

Εμπόδιο στα τουρκικά σχέδια για “Γαλάζια Πατρίδα”
Εκείνο που πρέπει να προσέξουμε είναι ότι η Τουρκία δεν έχει θέσει (ακόμα) διεκδικήσεις επί του Καστελόριζου, ωστόσο προσπαθεί να το αποκόψει από τον ελληνικό κορμό.

Στο βιβλίο του “Τουρκικές διεκδικήσεις σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο” (Ειδική Έκδοση Εφημερίδας “Καθημερινή”, 2018) ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και της Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Άγγελος Συρίγος, αναφέρει ότι “”βασικό σημείο αναφοράς στην υποβόσκουσα διαμάχη Ελλάδος -Τουρκίας για την Ανατολική Μεσόγειο φαίνεται ότι θα είναι το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μεγίστης (Καστελόριζο). Η Τουρκία όλα τα χρόνια επιδιώκει τη διάκριση του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου διότι θέλει να απομονώσει το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μεγίστης από τα υπόλοιπα ελληνικά νησιά. Στόχος της Τουρκίας είναι να αποδείξει ότι το Καστελλόριζο και τα γύρω νησάκια του, αποτελούν “νησιά από τη λάθος μεριά της μέσης γραμμής””.

Όπως σημειώνει ο κ. Συρίγος, “τα νησιά αυτά έχουν περιορισμένη επήρεια κατά τη χάραξη της μέσης γραμμής. Εάν το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου απομονωθεί από τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου, θα εμφανίζεται ως μια μικρή συστάδα νησιών που βρίσκονται αντιμέτωπες με το υπερπολλαπλάσιο εύρος των τουρκικών ακτών, ενώ παράλληλα είναι σχεδόν προσκολλημένες πάνω τους. Το μικρό μήκος των ακτών του ελληνικού νησιωτικού συμπλέγματος θα βρίσκεται σε δυσαναλογία με τις θαλάσσιες περιοχές που θα του αποδοθούν με τη μέθοδο της μέσης γραμμής, εν συγκρίσει με τις τουρκικές ακτές και τις δικές τους θαλάσσιες περιοχές. Επομένως, η Τουρκία θα ζητήσει να αποδοθεί στο σύμπλεγμα του Καστελλόριζου μόνον αιγιαλίτιδα ζώνη (μάλλον 12 μιλίων, διότι το Καστελλόριζο δεν είναι στο Αιγαίο, όπου -κατά την Τουρκία -ισχύουν ειδικές περιστάσεις, αλλά στη Μεσόγειο, όπου ήδη η Τουρκία έχει κηρύξει αιγιαλίτιδα ζώνη 12 μιλίων). Δεν θα έχει δικαίωμα ούτε για υφαλοκρηπίδα ούτε για ΑΟΖ”.

Είναι λοιπόν φανερή η στρατηγική σημασία που έχει το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μεγίστης για την Ελλάδα αλλά και για την Κύπρο. Με το Καστελόριζο στην ελληνική επικράτεια, η Ελλάδα έχει κοινά σύνορα στην ΑΟΖ με την Κύπρο. Χωρίς το Καστελόριζο, η ελληνική ΑΟΖ δεν μπορεί να ενωθεί με την κυπριακή και τη θέση της θα την έχει η Τουρκία.

Πηγή: philenews.com