Στην άμεση παραγωγή των δεύτερης γενιάς εμβολίων κατά της νόσου COVID-19, των λεγόμενων καθολικών εμβολίων, έχουν εστιάσει οι επιστήμονες και οι φαρμακευτικές εταιρείες, σε μια προσπάθεια αναχαίτισης των νέων μεταλλάξεων του κορωνοϊού, που όπως όλα δείχνουν, ευνοούν την ταχύτερη μετάδοσή του αλλά και σοβαρότερη νόσηση.

Μπορεί τα πρώτης γενιάς εμβόλια για την πρόληψη της λοίμωξης COVID-19 να έχουν μόλις αρχίσει να χορηγούνται παγκοσμίως, ωστόσο η βρετανική, η βραζιλιάνικη και η νοτιοαφρικανική μετάλλαξη του SARS-CoV-2 έχουν προκαλέσει πονοκέφαλο σε επιστήμονες και υγειονομικούς φορείς ως προς την αποτελεσματικότητα των εμβολίων.

Αν και τα εμβόλια mRNA, όπως εκείνα των Moderna και Pfizer/BioNTech, φαίνεται προς το παρόν να είναι καλύπτουν και τις νέες μεταλλάξεις, εκείνο των AstraZeneca/Πανεπιστημίου Οξφόρδης είναι λιγότερο αποτελεσματικό έναντι της νοτιοαφρικανικής μετάλλαξης. Αυτό δημιουργεί προβληματισμός και για το αν και άλλα εμβόλια από αυτά που αναμένεται να εγκριθούν θα προστατεύουν τελικά πλήρως από τα μεταλλαγμένα στελέχη του κορωνοϊού.

Ήδη, λοιπόν, παγκοσμίως έχει ξεκινήσει ο αγώνας για τη δημιουργία μιας νέας γενιάς εμβολίων που θα προσφέρουν καθολική προστασία.

Γιατί μεταλλάσσεται ο κορωνοϊός

Όταν ο SARS-CoV-2 αναπαράγεται στα ανθρώπινα κύτταρα, συμβαίνουν συχνότερα σφάλματα κατά τη διαδικασία του πολλαπλασιασμού του. Πολλά τέτοια σφάλματα δεν έχουν αξιοσημείωτα αποτελέσματα, αλλά άλλα μπορεί να οδηγήσουν σε αλλαγές στη δομή του και να επηρεάσουν τον τρόπο που ο ιός μολύνει τους ανθρώπους.

Σύμφωνα με τον Τομας Ρέιντμαχερ, ιδρυτή της βρετανικής εταιρείας παραγωγής εμβολίων Emergex Vaccines, «όσο περισσότερα άτομα μολύνονται με τον ιό, τόσο πιο συχνά προκύπτουν μεταλλάξεις. Ορισμένες από αυτές τις μεταλλάξεις είναι ευεργετικές για την αναπαραγωγή του ιού, ώστε να διαιωνίζεται».

Τα περισσότερα εμβόλια για την COVID-19, που έχουμε διαθέσιμα αυτή τη στιγμή ή είναι σε φάση κλινικών μελετών, εκπαιδεύουν το ανοσοποιητικό σύστημα να ανιχνεύει αντιγόνα που βρίσκονται στην επιφάνεια του SARS-CoV-2. Το αντιγόνο που χρησιμοποιείται πιο συχνά είναι η πρωτεΐνη-ακίδα S, η οποία θεωρείται ως ο πιο αποτελεσματικός στόχος του εμβολίου. Ωστόσο, οι μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη S (κάτι που έχει συμβεί στην περίπτωση της βρετανικής, της νοτιοαφρικανικής και της βραζιλιάνικης μετάλλαξης) είναι σοβαρός λόγος ανησυχίας.

«Όσο περισσότεροι άνθρωποι μολύνονται ή εμβολιάζονται, τόσο υψηλότερη είναι η πίεση για την επιλογή του κατάλληλου αντιγόνου από την πρωτεΐνη-ακίδα S, ώστε τα εμβόλια να είναι αποτελεσματικά έναντι των μεταλλάξεων», προσθέτει ο Αλεξάντερ Λε Βερτ, εκτελεστικός πρόεδρος και συνιδρυτής της γαλλικής εταιρείας εμβολίων Osivax.

Το καθολικό εμβόλιο

Υπό το βάρος όλων των παραπάνω, οι φαρμακευτικές εταιρείες και η επιστημονική κοινότητα ήδη επεξεργάζονται τρόπους ώστε τα εμβόλια να είναι αποτελεσματικά και έναντι των μεταλλαγμένων στελεχών της COVID-19. Η Moderna αναπτύσσει μια «αναμνηστική δόση» για την καλύτερη αντιμετώπιση των νέων στελεχών του SARS-CoV-2. Η AstraZeneca δήλωσε πρόσφατα ότι θα χρειαστούν έξι έως εννέα μήνες για την παραγωγή νέου εμβολίου που θα είναι αποτελεσματικό και κατά των νέων στελεχών. Ενώ, η CureVac σε συνεργασία με τη GlaxoSmithKline αναπτύσσει μιας νέας γενιάς εμβόλιο mRN, που θα λειτουργεί ενάντια σε ένα ευρύ φάσμα παραλλαγών του κορωνοϊού.

Στόχος των νέων αυτών προσπαθειών είναι η δημιουργία του λεγόμενου «καθολικού» εμβολίου, που θα είναι δηλαδή αποτελεσματικό έναντι του συνεχώς μεταλλασσόμενου κορωνοϊού.

Σύμφωνα με τον Τομας Ρέιντμαχερ, οι φαρμακευτικές εταιρείες και οι επιστήμονες μπορούν βάσει των εμβολίων που έχουμε για άλλες ιογενείς λοιμώξεις να αναπτύξουν ταχύτερα το «καθολικό» εμβόλιο για τη νόσο COVID-19. Πέρσι η Emergex, μελετώντας ένα εμβόλιο της για τον κίτρινο πυρετό, διαπίστωσε ότι μετά τον εμβολιασμό τα Τ-κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος αγνοούν σε μεγάλο βαθμό τα αντιγόνα επιφανείας του κίτρινου πυρετού, αλλά αναγνωρίζουν αντιγόνα από το εσωτερικό του ιού.

«Πολλά από τα εμβόλια για την COVID-19 στοχεύουν πρωτεΐνες επιφανείας του SARS-CoV-2 και ιδιαίτερα την ακίδα S. Aυτό μπορεί να μην παράγει μια ισοδύναμα ασφαλή, αποτελεσματική και μακροχρόνια ανοσοαπόκριση σε σύγκριση με αυτήν που παρατηρείται με τα εμβόλια που χρησιμοποιούν ζώντες εξασθενημένους ιούς
», υποστηρίζει ο Ρέιντμαχερ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι λίγες φαρμακευτικές εταιρείες έχουν επενδύσει στην ανάπτυξη τέτοιων εμβολίων έναντι της νόσου COVID-19 γιατί ενώ παρέχουν ισχυρή προστασία, είναι απαιτητικά στη μεταφορά και αποθήκευση και ενδεχομένως να μην είναι κατάλληλα για άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Έτσι, η Emergex αντιπροτείνει την ανάπτυξη εμβολίων με έμφαση αφενός στα Τ-κύτταρα του ανοσοποιητικού, που παίζουν καθοριστικό ρόλο στην μνήμη του ανοσοποιητικού μας συστήματος για να θυμάται τις λοιμώξεις και αφετέρου στα αντιγόνα από το εσωτερικού του SARS-CoV-2.

Ήδη η Emergex σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Ανοσοβιολογίας της Βραζιλίας αναπτύσσουν συνθετικά εμβόλια για την COVID-19 που μιμούνται αντιγόνα από το εσωτερικό του κορωνοϊού και τα οποία τα Τ-κύτταρα μπορούν να αναγνωρίσουν στα μολυσμένα κύτταρα.

Η Osivax χρησιμοποιεί επίσης μια παρόμοια τακτική αναπτύσσοντας ένα εμβόλιο που απαρτίζεται από νανοσωματίδια που μεταφέρουν αντίγραφα από τα «εσωτερικά» αυτά αντιγόνα του SARS-CoV-2.

Σύμφωνα με τον Λε Βερτ «η στόχευση εσωτερικών αντιγόνων, όπως το νουκλεοκαψίδιο, πλεονεκτεί έναντι των επιφανειακών αντιγόνων καθώς έχουν πολύ χαμηλότερο ρυθμό μετάλλαξης. Η ανοσοαπόκριση των Τ-κυττάρων έναντι των εσωτερικών αντιγόνων θα μπορούσε να προστατεύσει τόσο από τα τρέχοντα όσο και τα μελλοντικά στελέχη του κορωνοϊού».

Η Osivax σχεδιάζει κλινική μελέτη Φάσης 1 του «καθολικού» εμβολίου της, ενώ το ίδιο σκοπεύει να κάνει και η βελγική εταιρεία eTheRNA. Συγκεκριμένα, σχεδιάζει ένα εμβόλιο που θα ωθεί τα κύτταρα του ασθενή να παράγουν ένα μίγμα των αντιγόνων του SARS-CoV-2, τόσο από την επιφάνεια όσο και από το εσωτερικό του, ώστε να μπορεί το ανοσοποιητικό σύστημα στη συνέχεια να παράγει αντισώματα που θα ενεργοποιούν τα Τ-κύτταρα.

Ο Βιμ Τιεστ, διευθυντής Λοιμωδών Νόσων της eTheRNA υποστηρίζει ότι «η επιφάνεια του ιού είναι πιο ευάλωτη σε μεταλλάξεις. Γι’ αυτό και μια προσέγγιση σαν τη δική μας παρέχει προστασία ευρέως φάσματος».

Πηγή: protothema.gr – Μαίρη Μπιμπή