Γράφει η Βιργινία Σίμου – Ελεύθερη Επαγγελματίας*

Ο τουρισμός υπαίθρου και γενικά η παροχή υπηρεσιών στην ύπαιθρο αποτελούν μια πολύ σημαντική πρακτική για την ανάπτυξη της υπαίθρου, καθώς συντελεί –εκτός των άλλων- και στην συντήρηση του τοπίου.

Ο αγροτουρισμός φαίνεται να προέκυψε ως απόρροια της ανάγκης του ανθρώπου για ψυχική-πνευματική γαλήνη, κοντά στο φυσικό τοπίο και τη γνήσια ανθρώπινη συμπεριφορά, γι’ αυτό και είναι τουρισμός μικρής κλίμακας και δεν πρέπει να ταυτίζεται με τη μαζικότητα.

Έτσι, αποτελεί προνομιακό πεδίο πολύ-λειτουργικότητας των εκμεταλλεύσεων και των περιοχών και πολύ-απασχόλησης των μελών των αγροτικών νοικοκυριών και παράλληλα αποτελούν συνώνυμες έννοιες της γεωγραφικής κατανάλωσης ενώ δεν παύουν να είναι απαραίτητο συμπλήρωμα οποιασδήποτε στρατηγικής ποιότητας και ιδιοτυπίας για μια περιοχή και τα προϊόντα που αυτή παράγει.

Ο τουρισμός υπαίθρου είναι μια γενική κατηγορία τουρισμού που μπορεί να οριστεί ως το σύνολο των τουριστικών δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα στην ύπαιθρο, πρόκειται δηλαδή για έναν χωρικό προσδιορισμό τουριστικών δραστηριοτήτων. Έτσι, ο τουρισμός υπαίθρου περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως ο περιπατητικός τουρισμός, ο τουρισμός δραστηριοτήτων στη φύση, ο αγροτουρισμός κτλ.

Ο τουρισμός παρουσιάζει εποχικότητα, κάτι το οποίο αντικατοπτρίζεται στις κρατήσεις του κάθε καταλύματος ξεχωριστά. Οι περισσότερες μονάδες δεν έχουν αναβαθμιστεί ούτε ανακαινιστεί εδώ και αρκετά χρόνια, πράγμα το οποίο οδηγεί σε υποβάθμιση των υποδομών αλλά και των υπηρεσιών. Παράλληλα, οι περισσότεροι ιδιοκτήτες είναι μεγάλης ηλικίας, γεγονός που οδηγεί σε ερήμωση των περιοχών αυτών. Εκτός αυτού, ας θεωρηθούν ως δεδομένα η αδυναμία συγκράτησης των νέων στην ύπαιθρο, καθώς και ο μικρός αριθμός αδειοδοτημένων τουριστικών καταλυμάτων σε σχέση με την έκταση των ορεινών περιοχών.
Μεγάλο μέρος του φυσικού και πολιτισμικού κεφαλαίου της ευρύτερης περιοχής παραμένει αναξιοποίητο με άμεσο αποτέλεσμα να υπολείπεται η τουριστική της ανάπτυξη.
Υπάρχουν αλλοιώσεις στη φυσιογνωμία του παραδοσιακού χαρακτήρα των χωριών γεγονός που δεν συνάδει με την φύση του τουρισμού υπαίθρου καθώς ορίζεται ως τουρισμό ποιότητας (small is beautifull).
Έτσι παρατηρείται αυξημένη χωρική συγκέντρωση της τουριστικής κίνησης και υποδομών σε κοινότητες με αυξημένο πληθυσμό και σχετικά υψηλή τουριστική ζήτηση με παράλληλη δυσκολία διάχυσης της τουριστικής κινητικότητας από χωριά με υψηλή τουριστική ζήτηση σε αντίστοιχα με χαμηλή.
Επιπροσθέτως οι κοινότητες με πλούσια πολιτιστική-αγροτική κληρονομιά δεν διαθέτουν κάποιες ειδικές/εμπλουτισμένες τουριστικές υποδομές σε σημεία προσέλκυσης επισκεπτών, παρόλο τις συντονισμένες προσπάθειες της τοπικής κοινωνίας.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η εξασθένιση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού (δημογραφική βάση) η οποία είναι αποτρεπτικός παράγοντας για την ανάπτυξη του τουρισμού ειδικού ενδιαφέροντος (οικοτουρισμός, πολιτισμικός τουρισμός, τουρισμός της περιπέτειας κλπ).

Στο μέτρο σύγκρισης, που μου επιτρέπεται, αναφέρεται στη βιβλιογραφία, ότι το προφίλ του τουρίστα που θα επισκεφθεί την ύπαιθρο είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό του τουρίστα των παράλιων περιοχών, και παρατίθενται, ως παράδειγμα καλής πρακτικής, τα πλεονεκτήματα της υπαίθρου, σύμφωνα με τα Κυπριακά πρότυπα τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν στη προσπάθεια αναβάθμισης των υπηρεσιών των εν λόγω περιοχών. 

• Ποικιλόμορφη γεωμορφολογία (φυσικό περιβάλλον με εναλλαγές τοπίου). 
• Προστατευόμενες περιοχές και προστατευόμενα τοπία με πλούσια χλωρίδα και πανίδα. 
• Ευνοϊκό κλίμα για την περαιτέρω ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού αλλά και γιατί χαρακτηρίζεται από τις ήπιες καιρικές συνθήκες το καλοκαίρι. 
• Η ύπαρξη και διατήρηση αξιόλογων φυσικών και πολιτισμικών πόρων. 
• Περιορισμένο μέγεθος συμβατικού/μαζικού τουρισμού στην περιοχή. 
• Η διατήρηση –σε μεγάλο βαθμό- του παραδοσιακού χαρακτήρα των οικισμών. 
• Η πληθώρα εκκλησιών, μουσείων και θεματικών χώρων που συνδέονται με τις παραδοσιακές ασχολίες των κατοίκων και την εξέλιξη τους, όπως αυτή συντελέστηκε στην κυπριακή ύπαιθρο. 
• Σημαντικές δυνατότητες για περαιτέρω ανάπτυξη του τουρισμού ειδικού ενδιαφέροντος (οικοτουρισμός, αγροτουρισμός, θρησκευτικός τουρισμός, αρχαιολογικός, κλπ). 
• Τοπικά προϊόντα με καλή φήμη. 
• Τοπική γαστρονομία (γαστρονομικός τουρισμός). 
• Ισχυρή αμπελουργία/οινολογία με έμφαση τα επισκέψιμα αμπέλια και οινοποιία.
• Σχετικά αναπτυσσόμενη ελαιοκομία.
• Αναπτυσσόμενο δίκτυο ειδικών/εμπλουτισμένων τουριστικών υποδομών (μονοπάτια μελέτης της φύσης, μουσεία, θεματικές διαδρομές, ανάπτυξη θεματικών/ειδικών ενδιαφερόντων).
• Η πλούσια υποδομή και τεχνογνωσία που σχετίζονται με τις υπηρεσίες και τη μεταποίηση μπορούν να αποτελέσουν τα κριτήρια διαμόρφωσης ενός ολοκληρωμένου μοντέλου διασύνδεσης μεταξύ της γεωργίας, της βιομηχανίας και της τουριστικής δραστηριότητας.

Δεν μπορεί να γίνεται αποσπασματικά η ανάπτυξη στην περιοχή. Θα πρέπει η κάθε περιοχή να διαθέτει δραστηριότητες, οι οποίες θα μπορούν να απασχολήσουν τον τουρίστα. Ουσιαστικά θα πρέπει να γίνονται ολοκληρωμένες παρεμβάσεις με την συμμετοχή όλων των οργανωμένων φορέων της περιοχής.. Παράλληλα, να στοχευθεί η απλοποίηση της νομοθεσίας σε θέματα οικιστικής ανάπτυξης και βελτίωσης του οδικού δικτύου, ενώ εστιάζεται η ανάγκη να δοθούν τα σωστά κίνητρα προς εν δυνάμει επενδυτές.

Απέναντι σε αυτή την εξέλιξη της αγοράς , η ελληνική ύπαιθρος, οι αγροτικές περιοχές, θα πρέπει να μπορούν να διαχωρίσουν τη θέση τους γιατί ανταποκρίνονται στις ανάγκες που εκφράζονται από την νέα πελατεία.

Βασικοί άξονες είναι οι τοπικοί πόροι αλλά και η ποιοτική διαφοροποίηση. Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει οι ήδη υφιστάμενες επιχειρήσεις οι οποίες σχετίζονται με τον τουριστικό χώρο ή την παραγωγή και προώθηση των τοπικών προϊόντων να εκσυγχρονιστούν ώστε να μπορούν να προσφέρουν ποιοτικά και ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες. Παράλληλα θα πρέπει να δημιουργηθούν και οι συνθήκες εκείνες που θα επιτρέψουν την ανάπτυξη και αξιοποίηση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού και των τοπικών προϊόντων. Οι συνθήκες αυτές αναφέρονται τόσο στη δημιουργία υποδομής αλλά και της ανωδομής , πολύ δε περισσότερο στο οργανωτικό και συντονιστικό πλαίσιο.

Η ποιότητα είναι ο πρώτος καθοριστικός παράγοντας για την ανάπτυξη μιας τουριστικής δραστηριότητας ικανής να δημιουργήσει προστιθέμενη αξία στην τοπική οικονομία.

Οι αγροτικές περιοχές για να συμμετέχουν σε αυτή την ενέργεια ποιότητας επιδεικνύουν αλληλεγγύη απέναντι στην πρόκληση αυτή. Αποσκοπούν να αναγνωρίζονται ως «ένα σύνολο εξαιρετικών προορισμών στην ελληνική ύπαιθρο».

Οι αγροτικές περιοχές πρέπει να διακρίνονται για την ικανότητά τους να προσφέρουν στην περιφέρεια τους δραστηριότητες ψυχαγωγίας και εκδηλώσεις, οι οποίες ενισχύουν την ελκυστικότητά τους, τον τουρισμό ανακάλυψης καθώς και την εικόνα πρωτότυπων τουριστικών προορισμών.

Μία χώρα για να είναι τόπος υποδοχής τουριστών πρέπει να διαθέτει σε μία περιοχή ένα επαγγελματικό μηχανισμό, ένα δίκτυο καθορισμένων χώρων το οποίο μπορεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των επισκεπτών.

Για να επιλεγεί μια περιφέρεια σαν προορισμός, (τουριστική προώθηση και ικανότητα προσαρμογής των περιοχών), και όχι κάποια άλλη, σημαίνει ότι κάποιος εντυπωσιάστηκε από ένα μήνυμα, μία εικόνα , έλαβε μια ποικιλία προσφοράς υποδοχής και εκδηλώσεων αναψυχής, μπόρεσε να αγοράσει ένα προϊόν με ασφάλεια. Η πολιτική τουριστικής προώθησης και η οργάνωση μιας ικανότητας υποδοχής που καθιστά τις περιοχές εμπορεύσιμες είναι το αποτέλεσμα ενός προγράμματος τουριστικής ανάπτυξης.

Η τοπική αρχή θα προσφέρει τις συμπληρωματικές υποδομές και συνέργειες με την ανάπτυξη των κλινών αλλά και των χώρων εστίασης. Μια τοπική αρχή θα δημιουργήσει επισκέψιμες μονάδες π.χ Μουσεία, Μονοπάτια Μελέτης της Φύσης, Κέντρα Πληροφόρησης, δημιουργία θεματικών διαδρομών (κρασί, ελαιώνες, κ.α.) αλλά και υποδομές υγείας ώστε ο επισκέπτης να νιώθει ασφάλεια στην περιοχή. Η εκτελεστική εξουσία θα πρέπει να απλοποιήσει την νομοθεσία όσον αφορά την οικοδομική.

Ο αγροτουρισμός τελικά είναι εκείνη η μορφή τουρισμού που έρχεται να ικανοποιήσει τις ποιοτικές απαιτήσεις των σύγχρονων τουριστών. Ο συνδυασμός της σύγχρονης φυσιογνωμίας του τουρίστα επισκέπτη με τα ποιοτικά καταναλωτικά του πρότυπα , φαίνεται να δίνει προβάδισμα σε ένα νέο και ακόμα ποιό ποιοτικό αγροτουρισμό. Στόχος του λοιπόν είναι να δώσει εισόδημα και στις λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές με την ανάπτυξη σε αυτές ορισμένων δραστηριοτήτων κύριων ή συμπληρωματικών μέσα από ένα πλαίσιο απολύτου σεβασμού στη φύση ( ή σύμφωνα με την έκφραση της εποχής «να αφήνει –κατά το δυνατόν- μηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα».

Κάτω από αυτές τις συνθήκες η ανάδειξη και ανάπτυξη της υπαίθρου ως τουριστικός (αγροτουριστικός) προορισμός μπορεί να επιτευχθεί με το μοντέλου ανάπτυξης οπότε θα επέλθει αύξηση του κατά κεφαλή εισοδήματος και η καταπολέμηση της ανεργίας καθώς και η βελτίωση της ποιότητας ζωής γενικότερα.

*Σύμβουλος Δημοσίων Σχέσεων
Τεχνικό Γραφείο – Κατασκευές – Διακοσμήσεις